Trauma inaczej uraz, wywołany jest działaniem czynników zagrażających zdrowiu i życiu.
Skutkiem traumy są głębokie zmiany w funkcjonowaniu człowieka. Niekiedy uraz może prowadzić do trudności w powrocie do poprzedniego funkcjonowania. Mówimy wówczas o zaburzeniu stresowym pourazowym PTSD.
Wszyscy posiadamy mechanizmy radzenia sobie z ekstremalnym wydarzeniem jak katastrofa, gwałt czy napaść. W pierwszym okresie (do kilku tygodni) po traumatycznym doświadczeniu wiele „trudnych” reakcji naszego organizmu uważa się za całkowicie naturalnych. Nie wymagają one pomocy psychologa czy psychiatry. Z biegiem czasu całkowicie ustępują. Specjalistycznej interwencji wymagają dopiero wówczas, gdy nie mijają mimo upływu czasu a wręcz nasilają się.
Objawy tuż po traumie:
1. Ostra reakcja na stres
Objawy ostrej reakcji na stres pojawiają się niemal natychmiast po wystąpieniu bodźca stresowego a ich nasilenie zmniejsza się w ciągu kolejnych 48 godzin (jeżeli stresor jest przemijający). Obejmują:
- Fizyczne objawy lęku, związane z pobudzeniem układu wegetatywnego jak odczucia z okolicy klatki piersiowej (odczucie trudności w nabraniu powietrza do płuc, poczucie niepełnego oddechu, kłucie, ból, ucisk, uczucie przyśpieszonego bicia serca) i brzucha (nudności, biegunka), szum w głowie, zawroty głowy, szum w uszach itd.
- Psychiczne objawy lęku: omdlenie, poczucie nierealności, poczucie utraty kontroli, „zwariowania”, poczucie drętwienia, znieruchomienie i brak kontaktu z otoczeniem, czyli tak zwany stupor dysocjacyjny, zawężenie uwagi, dezorientacja, gniew lub agresja słowna, rozpacz i brak nadziei, niedostosowana nadmiarowa aktywność. Osoby doznające zawężenia uwagi opisują ten stan jako „poruszanie się jak we mgle”, „funkcjonowanie jak automat”. Częstym następstwem ostrej reakcji na stres jest niepamięć całości lub fragmentów wydarzenia.
2. Ostre zaburzenie stresowe
Objawy stresu, które utrzymują się powyżej 2 dni do około 2 miesięcy nazywa się ostrym zaburzeniem stresowym. To właśnie na nie cierpią uchodźcy uciekający teraz z Ukrainy.
Objawy stresu są naturalnym przejawem radzenia sobie zdrowego organizmu z przeciążeniem. Mówimy tu o normalnej reakcji na nienormalne wydarzenie.
Zalicza się do nich:
- Lęk i niepokój.Podwyższony poziom lęku. Bodźce, które mogą wywoływać lęk to często miejsca, pory dnia, niektóre zapachy czy dźwięki lub inne sytuacje, które kojarzą się z traumą. Osoba może unikać miejsc lub czynności przypominających jej o urazowym doświadczeniu.
- Stan nadmiernego pobudzenia.Charakteryzuje się podenerwowaniem lub roztrzęsieniem, nadmiernym napięciem, problemami z koncentracją uwagi, snem, apetytem. Osoby zachowują się jakby były w stanie podwyższonej gotowości, gotowe „odpowiedzieć na atak”. Są poirytowane, reagują wybuchami złości.
- Ponowne przeżywanie traumy.Realistyczne, żywe wspomnienia, retrospekcje tzw. flashbacki połączone z uczuciem silnego lęku czy przerażenia, realistyczne koszmary nocne.
- Poczucie winy i wstydu, myśli depresyjne.To stan, w którym występuje uczucie przygnębienia, smutku, bezradności i rozpaczy, braku sensu życia, czasem poczucie winy i negatywne myśli na swój temat. Dochodzi do utraty zainteresowania kontaktami z ludźmi i dawnymi przyjemnościami.
Jak pomagać?
- Zapewnienie bezpieczeństwa: osoba w stanie ostrego stresu pourazowego może mieć trudność z zadbaniem o własne potrzeby oraz potrzeby osób będących pod jej opieką np. dzieci. Nieoceniona i najważniejsza jest w tym okresie pomoc polegająca na zabezpieczeniu podstawowych potrzeb takich jak: jedzenie, picie, dostęp do leków, odpowiednich warunków do snu, bezpieczeństwo mieszkania, dokumenty, wsparcie przy niezbędnych czynnościach formalnych i prawnych oraz dostępność fizyczna i psychiczna osoby pomagającej.
- Pełna akceptacji i życzliwości obecność: ważne jest uszanowanie potrzeby mówienia albo milczenia, zaspokojenie potrzeby bliskości (przebywania razem, przytulenia, trzymania za rękę) lub dystansu. Na tym etapie nie ma uniwersalnych sposobów skutecznego pomagania. Każdy człowiek jest niepowtarzalny i każdy będzie potrzebował innego rodzaju wsparcia. Dlatego najważniejsza jest uważna obecność, słuchanie osoby straumatyzowanej i elastyczność reagowania.
- Większość osób na wczesnym etapie po przeżyciu traumy nie potrzebuje profesjonalnej pomocy psychologa czy psychiatry. Natomiast każdy po traumie potrzebuje serca, empatii, praktycznej pomocy, wyrozumiałości dla „dziwacznych” zachowań i nadmiarowych emocji.
Kiedy zgłosić się po pomoc do specjalisty?
- Jeżeli opisane powyżej objawy nie słabną po upływie 2 miesięcy.
- Opisane wcześniej objawy są nasilone i znacząco zakłócają funkcjonowanie np. osoba nie śpi kilka nocy pod rząd, ma trudność w wykonywaniu prostych czynności albo ma objawy psychotyczne itp. Objawy psychotyczne: osoba ma urojenia i halucynacje tzn. widzi lub słyszy rzeczy, których inni nie widzą (nie słyszą). Pozostaje przy tym bezkrytyczna wobec tych objawów.
- Osoba zagraża sobie lub innym np. zgłasza myśli samobójcze.
- Wydarzenie traumatyczne dotknęło osobę cierpiącą na zaburzenie psychicznie, u której istnieje ryzyko nawrotu choroby: psychozy czy depresji.
W takiej sytuacji należy zgłosić się do psychoterapeuty lub lekarza psychiatry w celu diagnozy w kierunku zespołu stresu pourazowego PTSD oraz celem podjęcia leczenia. Pamiętajmy: nawet jeśli ostre zaburzenie stresowe przerodzi się w długofalowy stres pourazowy, to PTSD jest wyleczalne. Osoba może wrócić do pełni sił i zdrowego funkcjonowania.
Małgorzata Rajchert-Lewandowska